Trước khi trẻ biết nói tiếng mẹ đẻ hoặc học một ngôn ngữ khác, trẻ sẽ bập bẹ, thì thầm và chơi đùa với âm thanh. Quá trình tập nói của trẻ em gần như giống nhau trên toàn thế giới.
Các mốc tập nói của trẻ Ngay từ khi mới sinh, trẻ đã bắt đầu “trò chuyện” bằng ngôn ngữ không lời. Trẻ nhăn mặt, khóc và vặn vẹo để biểu đạt các cảm xúc và nhu cầu như sợ hãi, đói, thất vọng hoặc cảm giác quá tải. Cha mẹ cần học cách lắng nghe và hiểu được các tiếng khóc khác nhau để đáp ứng nhu cầu của con.
Trong 3 năm đầu đời, khi bộ não đang phát triển nhanh chóng, các cột mốc quan trọng trong quá trình bé tập nói sẽ xuất hiện. Thời điểm nghe được những lời đầu tiên của bé phụ thuộc vào kỹ năng riêng của từng trẻ.
3 tháng tuổi
Ở giai đoạn 3 tháng tuổi, trẻ bắt đầu chú ý lắng nghe giọng nói và quan sát khuôn mặt của bạn khi trò chuyện. Trẻ sẽ quay đầu về phía âm thanh, tiếng nói và nhạc xung quanh. Nhiều trẻ sơ sinh thích nghe giọng nói của phụ nữ hơn và có thể nhận ra những giọng nói và bài hát quen thuộc đã nghe từ trong bụng mẹ. Khi gần đến 4 tháng, trẻ sẽ phát ra những âm thanh vui vẻ và lặp đi lặp lại các giai điệu đơn giản.
6 tháng tuổi
Đến tháng thứ 6, trẻ bắt đầu bập bẹ với nhiều âm thanh khác nhau như “ba-ba” hoặc “da-da”. Từ tháng thứ 6 đến 7, trẻ có thể phản ứng khi được gọi tên, nhận ra ngôn ngữ mẹ đẻ và sử dụng giọng nói để biểu đạt cảm xúc. Mặc dù phụ huynh có thể diễn giải một số từ ngẫu nhiên của trẻ như “ma-ma” là “mẹ ơi”, ở giai đoạn này trẻ thường tạo ra các âm tiết đơn giản chưa có ý nghĩa cụ thể.
9 tháng tuổi
Sau 9 tháng, bé bắt đầu hiểu một số từ cơ bản như “không” và “tạm biệt”. Trẻ cũng phát ra nhiều âm thanh và giọng điệu đa dạng hơn.
12 – 18 tháng tuổi
Hầu hết các bé sẽ nói một vài từ đơn giản như “ma-ma” và “ba-ba” khi được 1 tuổi và hiểu những từ mình nói. Trẻ sẽ phản ứng hoặc hiểu các yêu cầu ngắn của bạn, chẳng hạn như “Không! Bỏ cái đó xuống.”
18 tháng tuổi
Trẻ ở độ tuổi này sẽ nói một số từ đơn giản và có thể chỉ vào người, đồ vật cũng như các bộ phận cơ thể để gọi tên. Bé lặp lại những từ hoặc âm thanh nghe được từ bạn, ví dụ từ cuối cùng trong câu. Trẻ thường không nói rõ ràng một từ, ví dụ từ “cho” để chỉ “chó” hoặc “ban-ban” cho “bánh”. Từ 20 tháng tuổi trở đi cũng là lúc bố mẹ có thể bắt đầu dạy bé nói tiếng Anh hoặc một ngôn ngữ thứ hai khác.
2 tuổi
Khi trẻ đến 2 tuổi, trẻ sẽ bắt đầu kết hợp từ để tạo thành các cụm từ ngắn, ví dụ như “Mẹ ơi, tạm biệt”. Trẻ cũng học được rằng một số từ chỉ đối tượng cụ thể như “chén/bát”, trong khi các từ khác thể hiện những ý tưởng trừu tượng như “của con”.
3 tuổi
Khi lên 3 tuổi, vốn từ vựng của trẻ sẽ mở rộng nhanh chóng. Các trò chơi “đóng giả” thúc đẩy sự hiểu biết về ngôn ngữ ký hiệu và các khái niệm trừu tượng như “bây giờ / hiện tại”, các cảm giác như “buồn” và các khái niệm không gian như “trong”, “ngoài”.
Dạy trẻ tập nói Trẻ em có khả năng hiểu những từ ngữ trước khi chúng có thể nói rõ ràng. Nhiều trẻ bắt đầu với việc sử dụng từ ngữ đơn giản, nhưng thực ra chúng đã hiểu hơn 25 từ.
Bạn có thể dạy trẻ tập nói như sau:
Quan sát
Trẻ em thường biểu hiện mong muốn qua hành động như đưa tay lên để nói “muốn được bế”, đưa đồ chơi để nói “chơi cùng con” hoặc đẩy thức ăn để nói “đã no”. Bố mẹ nên mỉm cười, nhìn bé và phản hồi để khuyến khích nỗ lực giao tiếp này.
Lắng nghe
Chú ý đến tiếng thỏ thẻ và bập bẹ của trẻ, phản hồi bằng âm điệu, từ ngữ tương tự. Trẻ cố gắng bắt chước âm thanh của bố mẹ, thay đổi cao độ và âm sắc để phù hợp với ngôn ngữ xung quanh. Hãy kiên nhẫn và dành thời gian trò chuyện với trẻ.
Khen ngợi
Mỉm cười và tán thưởng mọi nỗ lực của trẻ. Trẻ nhận thức được sức mạnh của lời nói thông qua phản ứng của người lớn.
Làm mẫu
Trẻ thích nghe giọng nói của bố mẹ, việc nói chuyện với trẻ giúp phát triển kỹ năng nói. Dùng từ ngắn gọn, đơn giản nhưng chính xác, ví dụ lặp lại từ “con chó” khi trẻ bập bẹ “cho-cho”.
Khuyến khích bé nói
Khi trẻ chỉ tay vào đồ vật và tạo ra âm thanh, đừng chỉ đưa cho trẻ đồ vật mà hãy chỉ vào và nói: “Con có muốn ăn thêm bánh không? Những chiếc bánh này rất ngon, đúng không?”
Tường thuật
Nói về những việc bạn làm hàng ngày như giặt giũ, thay quần áo, tắm và cho ăn. Ví dụ, “Hôm nay con sẽ mặc áo màu xanh dương này” hoặc “Mẹ đang cắt thịt gà cho con”. Điều này giúp trẻ kết nối từ ngữ với đối tượng và trải nghiệm.
Kiên nhẫn
Dù không hiểu trẻ nói gì, hãy cố gắng lặp lại những gì bạn đoán được và hỏi trẻ xem có đúng không. Dành cho trẻ sự chú ý và tình yêu thương để khuyến khích khi cố gắng nói chuyện.
Để bé dẫn dắt
Khi chơi đùa, hãy làm theo mong muốn và sở thích của trẻ. Điều này giúp trẻ hiểu giao tiếp là quá trình hai chiều, có người dẫn dắt và người làm theo.
Chơi đùa
Khuyến khích trẻ chơi đùa, đóng giả vai nhân vật và nói ra những gì đang tưởng tượng để phát triển kỹ năng bằng lời nói.
Đọc lớn tiếng
Trẻ nhỏ thích đọc sách truyện. Việc đọc lớn cho trẻ truyện tranh phù hợp mang đến trải nghiệm thú vị và cảm giác thư giãn.
Khi trẻ chậm nói
Nguyên nhân và cách khắc phục: Việc chậm nói có thể xảy ra vì nhiều lý do khác nhau. Chẩn đoán sớm giúp bạn có thời gian hỗ trợ con phát triển kỹ năng nói trước tuổi đi học. Dưới đây là những bước cần thực hiện:
1. Kiểm tra thính giác: Một số trẻ sơ sinh bị mất thính lực bẩm sinh, dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ. Hầu hết các bệnh viện kiểm tra thính giác của trẻ ngay sau sinh. Nếu trẻ không vượt qua bài kiểm tra này, hãy đưa trẻ đi kiểm tra thính giác chuyên sâu trước 3 tháng tuổi.
2. Tìm gặp các chuyên gia về trẻ em: Các chuyên gia có thể chẩn đoán và điều trị các rối loạn phát âm, ngôn ngữ hoặc giọng nói. Họ sẽ cung cấp lời khuyên và hướng dẫn phụ huynh về các trò chơi và hoạt động giúp cải thiện khả năng ngôn ngữ của trẻ.
3. Theo dõi sự phát triển chung: Khoảng 17% trẻ em tại Hoa Kỳ gặp vấn đề về phát triển hoặc hành vi, như rối loạn phổ tự kỷ hoặc thiểu năng trí tuệ. Cha mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để sàng lọc các vấn đề phát triển này, vì chúng có thể liên quan đến chậm phát triển ngôn ngữ.
4. Khám nhi: Nếu thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở trẻ, hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ nhi khoa để kiểm tra và tìm ra nguyên nhân cũng như hướng giải quyết.
Khuyến khích trẻ tập nói: Để giúp trẻ tập nói, cha mẹ nên khuyến khích con bằng cách nói chuyện, hát, và lắng nghe trẻ thường xuyên. Việc phản hồi tích cực và thể hiện sự quan tâm đến những gì trẻ muốn bày tỏ là rất quan trọng.
Bổ sung dinh dưỡng: Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ và bổ sung các sản phẩm hỗ trợ chứa lysine, vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B để giúp trẻ phát triển toàn diện và hỗ trợ hệ tiêu hóa, cải thiện tình trạng biếng ăn.
Như vậy, cha mẹ cần tích cực hỗ trợ và khuyến khích trẻ trong giai đoạn phát triển ngôn ngữ, đồng thời tham khảo ý kiến các chuyên gia để đảm bảo trẻ được chăm sóc và phát triển tốt nhất.